Opiniestuk De Standaard: het stemrecht van 1 miljoen mensen mag niet van goodwill afhangen
Op 24/06/2024 verscheen dit opiniestuk in De Standaard - Lees het hier.
Het is donderdagavond en het regent wanneer Maria kletsnat de buurtwerking in Deurne Zuid binnenstapt. Ze heeft gehoord dat ze hier hulp kan krijgen om zich online te registeren om te kunnen stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen van oktober. “Ik wist niet dat dit moest. Gelukkig vertelde een vriendin het me, maar ik kreeg het zelf niet geregeld.” Net als haar Belgische vrienden is Maria niet verplicht om te gaan stemmen, maar als ze dat toch wil, moet ze zich voor 1 augustus registreren. Dat is meer dan tien weken voor de eigenlijke verkiezingen. Voor Adil, een Marokkaanse man, liggen de kaarten nog moeilijker. “Omdat ik niet uit de EU afkomstig ben, moet ik bewijzen dat ik al vijf jaar in België woon. Ik weet niet waar ik die papieren ga opdiepen. Dat is niet fair. Ik wil mijn burgerplicht vervullen.”
Maria en Adil zijn niet de enigen die op dit soort onnodige drempels botsen. Sinds de invoering van stemrecht voor niet-Belgen twintig jaar geleden, trekken maar weinig niet-Belgische burgers effectief naar de stembus. Het gaat om bijna 1 miljoen potentiële kiezers. Toch slaagden er in 2018 slechts 112.382 EU-burgers en 18.267 burgers van buiten de EU in om te stemmen. Dat is respectievelijk 14,90 procent en 13 procent van beide groepen.
Dat moet en kan beter. Mensen moeten meer en betere informatie krijgen. Vandaag communiceert de overheid nauwelijks met deze groep. Nochtans gaat het hier over een essentieel democratisch recht. Het beleid verschilt ook van gemeente tot gemeente. Het staat lokale besturen vrij om zelf te beslissen hoe en in welke mate ze hun niet-Belgische burgers op de hoogte brengen. Pijnlijk is dat het overheidspersoneel niet altijd volledig op de hoogte blijkt van de verschillende procedures.
Het spreekt voor zich dat de bevoegde ambtenaren de nodige kennis moeten hebben over het stemrecht van niet-Belgen. Goede dienstverlening is cruciaal om meer registraties te krijgen. De verschillende politieke niveaus moeten beter samenwerken. De modaliteiten van de registratie zijn een federale bevoegdheid, terwijl de organisatie van gemeenteraadsverkiezingen Vlaamse materie is, en uiteindelijk komt iedereen met zijn gemeente in contact om de registratie af te handelen. De lokale besturen moeten minstens versterkt worden met duidelijke richtlijnen en informatie. Bovendien zouden niet-Belgen, net als de Belgen, direct aangeschreven kunnen worden over de uitoefening van hun stemrecht.
Makkelijkere registratie
Er is ook meer mogelijk dan een betere communicatie. Onze wetgeving biedt kansen die we vandaag onderbenutten. Zo is het in België, in tegenstelling tot in andere landen, mogelijk vanaf de eerste dag na de jongste lokale verkiezingen om je te registreren als kiezer. Bovendien dient die registratie slechts eenmalig te gebeuren. Dat wil zeggen dat het voor gemeentebesturen mogelijk is om gebruik te maken van elk contact dat ze met hun burgers hebben om hen geregistreerd te krijgen. Zo kan het een boodschap zijn die toegevoegd wordt aan het welkomstpakket voor nieuwe burgers. Reeds ingeschrevenen kunnen dan weer geregistreerd worden bij hun eerstvolgende bezoek aan het gemeenteloket. Het spreekt wel voor zich dat we dit niet kunnen overlaten aan de gemeentelijke autonomie. Als we hierin rechtsgelijkheid willen, is een uniforme aanpak onontbeerlijk.
Vooralsnog ontbreken al dit soort eenvoudige maatregelen, waardoor grote groepen mensen hun stem niet kunnen laten horen. Her en der springen middenveldorganisaties in de bres. Campagnes zoals ‘Ieders Stem Telt’ en ‘Ik Stem Ook’ proberen lokale besturen te informeren. Omdat het registreren sinds dit jaar online kan, proberen ze ook mensen zelf te registeren. Dat is al vooruitgang. Vroeger moesten mensen zich persoonlijk bij het gemeentehuis aanmelden of hun aanvraag per post opsturen.
Maria is alvast blij dat het gelukt is om zich te registreren. “Ik woon hier en betaal belastingen. Waarom zou ik dan niet mogen meebeslissen over wat er met dat geld gebeurt? Stemmen geeft me het gevoel er echt bij te horen. Door mee te praten maak ik deel uit van de gemeenschap hier.”
Brusselse mosterd
Maria’s woorden doen deugd. Alleen kunnen we het stemrecht van 1 miljoen kiezers niet laten afhangen van de goodwill van middenveldorganisaties. Stemgerechtigden de mogelijkheid geven te stemmen is een pijler van ons democratische systeem. Het is de plicht van de overheid om haar burgers daarover goed te informeren en al het mogelijke te doen opdat mensen op een zo toegankelijk mogelijke manier van hun stemrecht kunnen gebruikmaken.
We kunnen misschien de mosterd in Brussel halen. Het Brusselse parlement keurde onlangs een resolutie goed die stelt dat het Gewest stemgerechtigden niet alleen moet aanschrijven om hen te informeren over het stemrecht. Het Parlement wil ook dat het Gewest inzet op communicatie die uniform en begrijpelijk is aan de hand van grafisch materiaal en pictogrammen. De resolutie legt de verantwoordelijkheid bij het Gewest om te monitoren of de deelname aan de lokale verkiezingen verbetert. In Brussel beseffen ze dus al: Ieders Stem Telt, ook die van Niet-Belgen. Nu Vlaanderen nog.